Kan Revival lam hotuten tawngkam an neih ka rilrua riak reng chu ‘Harhna chu a lawma lawm mai chi a ni lo va, a chana chan chi a ni’ an tih te, ‘harhna chu dawn belh lam chauh a ni lo va, sim then te pawh a tel a ni’ an tih te hian ka rilru a luah reng a. Chuvangin, he harhna hun lawmawm takah  hian kan fak hlain ‘Thil dang kim hmu mah ila, hei hi kan la châk khai’ a tih ang khan eng harhna hi nge maw kan la mamawh  cheu vang a, kan la sawi cheu vang le? tih ngaihtuahna hian ka rilru a luah em em a ni. Kan mamawh harhna hi eng nge maw a nih a, kan dawng fuh dawn em aw? kan duh dana harhna mai ni lovin, Lalpa’n harh se min duh dan  hi rilruin a ngaihtuah a. Ka rilru takah chuan lâm harhna hi chu kan mamawh tawk ang kan dawng a ni ber lawm maw ni le? Kan lâm a, lamtual a leng lo khawp, siam rem ngai khawp te, a chi hrang hrang leh thawh dan dang dang pawh kan ngah khawp mai. Chutih lai chuan he harhna kan tih hi lâm hi ni ta ringawt sela tih te min ngaihtuahtir a.

Lâm harhna dawng rei tak Aizawla Kohhran pakhata an Pastor chuan ‘In la harh ta zel em?’ tih ka zawhna chu, ‘Kan harh rei tawh lutuk a, kan chau zo vek tawh’ a ti a. Chauhpui tham harhna hi a awm thei dawn em ni aw? tih te ka ngaihtuah a. Ani vek chuan a sawi zawmnaah ‘Kan harhna kan chan meka buaithlak lai ber chu, sim hreh hle si, lâm hreh leh si lote kan tam lutuk a, sim hreh hle si, sawi hreh lem lo te, sim duh si lo, rawngbawl ve duh si te kan tam lutuk avang hian kan harh mek lai hian a rukin kan chau tlat a ni’ a ti nia. Unaute u, zaninah hian kan chan te, Pathianin min tihharhna avanga hlim a, lâwm a, lâm tur kan nih mek lai hian a chan tur chang chiang si lova lo thle ve mai mai te kan nih chuan, zaninah hian eng harhna nge kei hian ka mamawh tih hi kan inen thar leh a va ngai awm em!

Tichuan, kan thu hmasa ber atan chuan ‘Eng harhna nge kan mamawh?’ tih hi ni sela. Hei, kan thu han sawi tawhtute kha kan ram dinhmun kawng hrang hrang a thlîr pha chin te an ni a. Kan Synod hruaitu, kan Moderator-in tha takin bul a tan a, ram pawn lam atanga kan ram rawn thlirtute leh kan ram chhung dung leh vang chipchiar taka fangtuten kan harhna mamawh te, kan tlâkchham leh kan dinhmun mek te an rawn sawi lang a. Chung atanga ka lo ngaihtuah ve dan chuan kan harhna mamawh, a zawng a zain sawi seng lo mah ila a tlangpuiin hengte hi niin ka hre ve a. Pakhatnaah chuan,“diknaa harhna” kan mamawhin ka hria. Kan rama dik lohna tam zia leh dikna chu kawngsira a leh reng zia te kan ngaithla a. Kan ni tin nun leh kan hnathawhnaah dik lohna hi, kan sawrkar hnathawhnaa dik lohna kawng kan zawhna zawng zawngte hi, Pathiannîa kan inkhâwmna hian a hru reh zo hauh lo mai. A nih loh leh  dik lohna kawng kan zawh, dik lohnaa kan in hman ve na hi Pathian hnena kan thilpek Kohhrana kan chhun luh hian a leiin a tifihlimin a tuam dam zo tlat lo. Chuvang chuan dik lohna awm mek hi dikna Pathian, dikna ngainatu, dik taka ti tura mihringte beiseituin min tih harh a, A zia nei ve a, chu chuan a hru reh a nih loh chuan kan dik lohna te hliah khuh nan tih ang hrim a, dik tak te kalkawnga kal ve a, a ruk taka pai nei sia kan awm hian kan dik lohnate hi a tuam dam zo lo va, kan dik lohnate hi a hliahkhuh zo lo va, kan dik lohna hi dikna dinhmuna ding turin min lei let zo lo niin a lang.

A dawt lehah chuan kan ngaihthlâk zin em em ‘simna leh harhna’ kan mamawh. Kan sawi tawh ang khan sual leh dik lohna te hi hmuhchhuah a tâwk mai lo va, A sima kan sim a ngai a ni. A dawt lehah chuan ‘Rinawmnaa harhna’ a ngai a ni. Kan rinawm lohna te hi a nasa em em a, phat mara dam zo lo rinawm lohna kan ngah em em a, mi laka kan rinawm lohna chu thu hran lo ni sela, mahni lakah ngei kan lo sawi tawh kan lo tiam tawh mahni ngeiin a kan lo tiam tawh chunga kan rinawm lohna hi a va nasa em! Hei Pu Zuata’n a tia lawm, Nu hote hi an han rinawm lo em em khawp a, rilru sawi zana an han dingte hian zanin chu ka ding lovang ka ti a, mahse kan ding a nia, an han ti a. Ka ding lovang ti na nâ nâ, ka sawi lovang ka ti nâ a, mahse kan sawi teh ang an han ti a. Mahni lakah pawh hian kan rinawm hlei thei tawh lo emaw ni chu tih tur khawpin rinawmnaa harhna kan  ngai a ni.

Tin, a dawt lehah chuan ‘Pathian hmangaihnaa harhna’ a ni. Tuna kan fakna hla sakah khan Pathian hmangaihna ropui tak, a thuk zia te, a zau zia te, a va mak em, a va sang em, a va zau em, keimah vang a lo ni si, a mak lutuk tia Pathian hmangaihna kan puan lai mek hian Pathian hmangaihnaa harhna kan ram hian a mamawha hriat ve tlatna ka nei. A chhan chu Pathian rawng kan bawlna te, Pathian tana kan inserhna te, a thu kan âwihna te hi Pathian min hmangaih vang a ni lo ta deuh emaw chu aw! tih chang ka nei a. Pathian phuba lâkna kan insawi thaih avanga hlauh em em avanga Pathian lam pan te kan ang ta em?

Hman deuhah khan Zoramin tun anga in kal zel chuan in tuar dawn tiin ATC tlâng atangin an lo kal a, that sung sung kan tum a, insiam rem deuh sung sung kan tum a, infuih nan pawh kan hmang a, dik chu a dik e. Sim lote hremna hi chu Pathianin hmân atanga a lo sawi tawh thin a ni. Nimahse Pathian nena kan lendunna turah hian min tuk fawk kan hlauh avanga Amah pan turin min ti lo. Min hmangaih em avangin min hmangaihtu Lalpa ka hmangaih che tia Amah pan a, hmangaih leh hmangaih leng dun a, lungawi tak, hlauhna tel tawh lo, hlauva awm turin hlauhna thlarau min pe a ni si lo. Fa nihna thlarau min pe a ni zawk e. Chu thlarau atang chuan ‘Abba, Lalpa’ tiin kan auh thin hi. Pa leh fa inhmangaiha an leng dun thin ang a, Pathian nena leng dun ni lo, a lo kal tep tawh a nia aw! A lo kal hunah chutianga i awm reng chuan tia, invau avanga hlauh em em avanga, Pathian pan kan ni em? Hetia ka tih chuan min tuk fawk mai ang a tih hlauh avanga Lalpa i hlau zui a nih mai chuan ramhuai kan biak lai ang a ti lo ngam lo ang a Lalpa biak ni lovin, min hmangaihtu Lalpa ka hmangaih che, ‘Abba’ tiin kan au thin. Hmangaih leh hmangaih leng dun anga kan len dun loh chuan Pathian nena len dun harhna hi kan chang lovang a, Pathian nena len dun hlauhna kan chang palh ang tih pawh a hlauhawm e. Chuvang chuan Pathian hmangaihna harhna min hmangaih avangin kan hmangaih ve a ni. Hmangaihtuin a hmangaih hnenah a inpek a, rawngbawl tura a inpekna te, a tana nung tura a inpekna zawng zawng chu hmangaihnaa phuar famkimnaa tih hi a va pawimawh tehlul em!

A dawt lehah chuan ‘huaisennaa harhna’. Setana inlârnate kan hmu a, kan ti deuh mai te, Angel inlârte kan hmu a, mak kan ti mai mai te, hlauh tur kan ngah em em mai te hi huaisen harhna Zoram hian a mamawh em aw! ka ti. Engkimin an awih thin, Isua hnenah hlauh tur a awm lo, engkimin a thupek an âwih thin. Lal Isua nena len dun avanga huaisen, nun zalen, chuta harhna chu kan mamawh em? Setana kan beih danah pawh hian Microphone te, Echo te an on vel a, hlauhawm taka aw kan tih ran vel a, hnawh bo tur, hnawh tlân tur ang zâwnga Setana kan beih danah te hian. Kan hmanrua kan neih that tâwk Krista kan neih tawh avang hian Setana hi kan lakah a ti mai tur a ni ang em? Vau hran leh hauh hran ngai lovin, Lal Isua tho leh thiltithei dinpui a, a thutak lo tarlana tlân mai a ni thei ang em? Hmanraw nei lo chuan lovah Sanghal a chhuah a hlau em em a, a lo chhuah dawn pawha chhepchher nena lo auh va, a tlânchhiat theihna tur a zawng thin. Nimahsela, an Deputy Commissioner hnen atangin silai a hawh ta a. Thlawh hmaah a kal leh a, silai a ken tawh avangin a hmaa Sanghal chhuah hlau thin khan rawn chhuak sela aw, han kap ila a ti tawh ang khan. Hmanrua kan nei tawh alawm maw le, hnehna kan ta a ni tawh alawm maw le, tholeh Krista chu kan ta a ni lawm ni? Setana hlauva kimki tur kan awm tawh em ni? Setana’n hlei a lenna mihring hlui kha chin ral a nih tawh avangin, tholeh taksa pu Krista zarah nunna nei te hian huaisenna harhtharna kan va mamawh em! Tholeh Krista tawktu Petera te chuan hmân a hmeichhe hmaa phat thin kha, an lo huaisen ta ang khan. Krista tholeh nunna hian huaisen turin min tiharh thar leh se a va pawimawh tehlul em!

A dawt lehah chuan ‘Thu âwih harhna’. Pathian thuawihnaa harhna, miten an tih leh tih loh vâng ni lova, Pathian thu a nih avanga âwihna, Pathian thu awih harhna kan van mamawh em. Upa thenkhat leh Pastor thenkhat ten an tih loh avanga Pathian thu hi dal mai tur a ni lo. Upa thenkhat leh Pastor thenkhatten an tih loh avanga kan tih tur thulh mai turin Pathian thu hi a danglam dawn lo. Chung mite chu entawn suh u. Pathian thu a ni em? Pathian thu chuan min ti, mahse ka ti lo vang. Nizanah chiang takin kan ngaithla, Lal Isua lamah chuan ‘Aw’ Lalpa tia kan kal tawh mek lai hian Setana lakah ‘Aih’ ti turin Pathianin min ko tih ngaihnawm takin kan ngaithla a. Vawiinah hian Pathian thu chauh âwih a, a dam tam berin an ti ve tawh mai alawm le ti a, kal ve lovin, Pathian thuin eng nge a sawi? Pathian thuin engtin nge a tih? ti a, Pathian thu âwihnaah hian harh kan ngai a ni. Tute sawi danah emaw harh mai lovin, tute sawi danah emaw inhmuchhuak mai lovin, Pathian thuah, Pathianin engtin nge a tih? Pathian thuin eng kawng nge min kawh hmuh tia thu âwih harhna kan ngai in ka hria.

A dawt lehah chuan ‘Thianghlim Harhna.’ Niminah kan Moderator-in ka rilru khawih tak a sawi a. Mi sual ka ni i ti reng lovang u. Sual ata tlan tawh mi thianghlim ni tura Lalpa tlan ka ni i ti ve tawh ang u. A va pawimawh em. A nihna takah chuan Vanram thleng pawhin mi sual chhandam kan ni reng dawn tih chu a chiang reng mai. Sual reng turin min ko lo ve. Tih thianghlim atan min thlang a ni kan Lalpa hian. Thianghlimnaa harh turin Lalpan min ko.

Vawiinah hian Vanapa Hall-ah a ni emaw khawi lai laiah emaw fapa tlan bo kha a Pain a lo fawh khan a bual fai te te lo, an han ti a, Halleluiah kan ti ringawt mai. Nimahsela, kha Fapa tlanbo lo kîr leh kha an bual ta lo reng ang em aw? tih ka ngaihtuah thin. Pathian hmangaihna kan sawi thin a, a bawlhhlawh lai Pathianin a pawm vawng vawng a, bawlhhlawh chung pawha Lalpa ta ka ni tia, inawi lungawi turin mi tam takin zirtirna  an thehdarh mek, unau fimkhur rawh. Thianghlim turin Lalpan min ko, Amah a thianghlim si a. “Nangni in thianghlim tur a ni, Kei ka thianghlim si a” a ti tlat. Fapa tlan bo kha eng vangin nge a Pa’n bawlhhlawh chunga a fawh? Ka pa, vawk chaw peknaah ka tâng reng duh tawh lo ve, i hnenah ka lo kir ang a, Pa inah cheng ve turin ka thawmhnaw berh te hlipfai a, i chhiahhlawh pawh kei ai chuan a thianghlim si a. Chumi chanvo tal chu ka lo chang ve ang tiin, thianghlim duh a, Pa a rawn pan avangin a bawlhhlawh lai pawhin a Pa’n a lo kuangkuah ta a ni mai lawm ni?

Chuvangin, vawiinah hian bawlhhlawh tura chhandam kan ni lo va, Lalpan min pawm lai hian fapa tlan bo pawh a pain a pawmlai khan, engti angin nge a va tlan bo lai khan a awm tih a ngaihtuah lo chiang mai. Keini chuan mi sual lo kir leh te hi hmâna a awm dante kan rilruah a riak reng a, pawm harsa kan ti thin. Mahse, chutiang bawk chuan a u zawk pawh khan nawhchizuar te lakah i sum eiraltu tiin a nunna hi a thlir reng. Mahse a pa chuan chung chu a sim tawh a, a duh tawh lova, pa hnenah tihthianghlimna nen a lo kîr tih hriatna nen a lo pawm tih hi chu hai rual a ni lo.

Nimahsela, chutih rual rual chuan a silhfen bawlhhlawhte paih a, puan tha bera tuam a duh. Vawiinah hian chhandamna kawr kan hâk hi kan hâk vâr chu a ni lo. Lalpa min pek thianghlimna chu a ni. Nimahse, a vâr zelna tur chuan a hatuin mawh a phur tawh. Thianghlim tura koh kan nih avangin thianghlimnaa harhna, bawlhhlawh chhandam, tling lo chung chhandam kan nihnaah chuan kan harh chiang ti rawh u. Lalpa lamah chuan ‘Aw le, ka lawm e, Lalpa’ kan ti vek tawh. Nimahse, tâl bâl zel tur chuan Setana lamah chuan ‘Aih’ kan tih a ngai tih chu kan sawi nawn leh teh ang. Vawiinah hian thianghlim tura kohte kan nih avangin ka sual zawng zawng min tlâksak a, aman sual chung chung pawhin min pawm a, ka silhfen te pawm a, min fâwp tawh a nih mek lai khan chutianga awm reng tur chuan min chhandam lo va, thianghlimna kawng zawh turin, thianghlimna kawng a awm anga chutah chuan mi bawlhhlawh reng reng a kal theih loh. Mahse, mi bawlhlawhte tân a ni ang. Tihthianghlimte tan chu kawng chu buatsaih a ni, a ti a nih chu. Chuvangin, thianghlim harhna kan mamawh.

Harhna kan mamawh leh nia ka hriat chu ‘thutaka harhna’ hi a ni. Mi thenkhat tawngkam kan hawh a ni lo va, Pathian thu a ni a, thutaka harhna, chu chu thlarauva harhna kan tih ang chi hi a ni. A chhan chu Pathian thu chuan thlarau chu thutak a ni tiin Johana lehkhabuah min hrilh a, thlarau dik tak chu a lo thlen hunah chuan thutakah a hruai lut ang che u a tih tlat avangin, thu a taka chantir tura harhna kan mamawh a ni. A ngaih chu kan ngaithla hnem, a sawi chu kan sawi hnem, a hriat pawh kan hre nasa, kan hriat te, kan sawite a tak taka chantir turin ‘thutaka harhna’ kan ram hian a va mamawh em! Pastor-te pawh kan ni ang, Speaker-te pawh kan ni ang, Evangelist-te pawh kan ni ang. Speaker ni mai lovin, Preacher ni mai lovin, Practising speaker, practising preacher, a taka chantirtu, kan hriat leh kan dawnte a taka chantir tura thutaka harhna kan va mamawh tehlul em!

Aw le, a dawt lehah chuan engtin nge maw kan harh ang le? khawiah nge maw kan harh ang le? Kan point han ziah chhuahte hi ngaihtuah atan tawi te tein kan dah a. A hmasa berah chuan Revival Centenary hian kan Biak Inah theuh kan harh ang. Chumi zawhah chuan kan Office-ah te, kan bazar-ah te, kan thlawhhmaah te, chhungkuaah te kan harh ang. Tin, chu lo leh ah chuan ‘Lawmna harhna’ atang hian ‘tuar tura harhnaah’ kan harh ang. Kan lawm em em na khawpa Lalpa min tuarsak avang hian lâwmna la chang ve lote tâna tuar turin lawmna harhna atang hian tuar tura harhnaah kan kal a ngai ang. Fa nihna harhna atang hian chhiahhlawh nihna te, bâwih nihnaah te kan harh ang.

Hei Pu Nghâkaten an sawi thin a, kan lal ram kan pan ve, Lalpan min seng luhna hi chu lal ram letling niin an sawi thin a, ‘Up side down the kingdom.’ Lal ram letling, khawvelah chuan hmâna an awmpui kha fa dang an nei si lova, an inhmun an pe a ni awm e. An ro an sem ve a ni âwm e. Hmâna an awmpui kha fa angin an pawm a, an adopted ta a ni awm e. Ro luahtuah a tang ta a ni awm e. Hmâna bâwih anga lo lut, chhiahhlawh anga lo lut, fa anga chanvo nei, fa a pawm nih ang khan khawvelah chuan kha kha a promotion a ni thin. Mahse, he Lal Isua’n lal ram min kawhhmuhah chuan, a tir berah fa nihna thlarau  min pe a, fa ah min han pawm a, chumi hnuah chuan kan kal zel a, Lalpa nen kan lendun zel chuan Pathian chhiahhlawh nihna ah kal a ngai a. A dawt lehah chuan Bâwih thahnem lo ka ni ti tura Pathian thuâwih ni tura kal leh a ngai a, a tâwpah phei chuan bâwih thahnem lo ka ni tia thi turin, chu chu he Lal ram letlingah hian kan promotion tur chu a ni. Chutiang ni lova kan nih tawh, kan chan tawh tih kan buaipui viau mai chuan, chu chuan min uai bet fo thin.

Hman niah heti lama zirtirna pel he, thui tak lo kal tawh, Kristian pawh lo ni tawh lo ka thianpa nen kan inkâwm a, nia, ka hriat dan ka sawi chu ani pawhin kan nih dan chiah a ni a lo ti a. Hei hi hmun danga ka sawinaah ka sawi thin. Intlânsiakna beitute anga Hebrai bung 12-ah sawi kan nih kha. “Kan hmaa intlânsiakna tur awmah hian chhel takin i tlan zel ang u. Chhumpui nasa tak ang thlîrtuten min hual vel avang hian min ti hnawk apiang leh sual keimahnia bet tlat chu hi i dah ve ang u, tichuan kan rinna siamtu leh ti famkimtu Isua lam chu enin kan hma a intlansiakna awmah hian chhel takin i tlan zel ang u” tihah hian sual keimahnia bet paih thlâk hi chu kan thei mai, mahse chu lo chu paihthlâk tur dang a lo la awm a, min tihnawk apiang a ti tlat. Intlânsiaknaah chuan in lamah suit nalh tak nei mahse a intlânsiak dawn chuan a dah rih a ngai tlat. Chutiang chuan puan ropui te, puanchei te miin nei mah se, intlânsiakna hmunah a rawn luh chuan a dah rih a ngai tlat, sual kan thinthlâk piah lamah hian kan intlânsiakna tibahlah thei apiang, min ti hnawk apiang i dah phal ve ang u.

Pathian fa nihna thlarau kan chan te pawh fa ka nia lawm, hnathawh kawr ha tur ka ni dawn em ni? ti mai lovin, fa nihna atangin chhiahhlawhah, chhiahhlawh atangin bâwihah, bâwih nihna atangin bâwih thahnem lo, a hun ti tâwp turin nizana kan ngaihthlâk ang khan bul tan that aiin zawh that a pawimawh tih ang khan. Zirtirna dik lo tam tak lo chhuahna leh vawiin thlenga mit tideltu chu an nihna an awrh lutuk a, fa ka lo ni reng mai, Khawvel mite rorelsaktu tur kan lo ni reng mai, roluahtu tur te kan lo ni a lawm maw le, chen tham a lo awm a lawm le, chen hem hem mai ang aw! i thu ang aw! an ti a. Lalpan malsawmna a pek zawng zawng an inbel kur nguai a, hnathawk turin an che thei miah lo. Mahse, heng zawng zawng hi kan ta a ni lo tihna ni lovin, tuna kan dinna hi buh hmun a nih avang leh kuaite nen lukhum pharh nen kan kal a rem lo mai thei. High heel nen, puan ropui nen, tight fitting nen kan kal a rem lo  mai thei. Lalpa hnena kan dawn te pawh hi Lalpa ka lawm e ti a, hnathawk tura inbuatsaiha kalsan a tul mai thei e. Petera, Lal Isuan a koh khan Sangha tam tak a mantir zet a, amah zui turin a ko nghal a, Peter, sangha hi i ei zawh hunah hian min zui ang che a ti lo. Peter, heng sangha i hralh zawh hunah hian min zui ang che a ti lo. Paikarin pe thuai thuai la min zui rawh a ti lo. Malsawmna a pe a, chu malsawmna chu hnathawk turin kalsan nghal turin a ko nia maw le.

Unaute u, kan chan hi a ropui lo tih rual chu a ni lo ve. Kan chan hi a ropui a fa kan lo ni, thianghlim famkim kan lo ni, roluahpuitu kan lo ni. Vantirhkohte meuh pawh rorelsaktu tur kan lo ni. Nimahsela chu chu buaipui tur a awm lo, dahthat rih a, hnathawk tura inpeih a ngai. Chuvang chuan fa nihna angin chhiahhlawh nihnaah kan harh a ngai a ni. Krismas present parcel lianpui mai ka dawng a, kan hawng a, Card mawi tak Musical card a lo awm a, kan hawn chuan christmas hla mawi tak a sa thei a, nimahsela chu musical card chu duh hle mah ila, han khâl a, han buaipui hman ka ni lo. A chhan chu parcel chhungah khan a dang a la tam lutuk. Ka dah rih a, a dang ka hai chhuak zel a, a thatzia ka hria, ka dah tha rih a, a dang ka hai zel ang hian Kristaah hian hmuh belh tur a la tam lutuk. Kan chan hi a la tawk lo, hei zawng hi Lalpan min pek theih a la ni lo. Chatuan hausakna, ‘Aw Lalpa hmangaih ropui chu a hausak ren rual loh, sang tam tak a pe tawh, kei pawh malsawmna chu min pe.’ Hmu zel turin, hai chhuak zel turin, neih belh zel turin min ko si a, kan chan hi buaipui a chen mai lovin, hawh u, Lalpan min hmuhtir tur thil dang, he percel chhunga la awm dang hi i hai chhuak zel teh ang u khai!

Chutiang tur chuan fa nihna harhna atangin chhiahhlawhah, bâwih nihnaah hnathawk tura kan inbuatsaih a ngai a ni. Nichina kan sawi tawh ang khan bawlhhlawh ber kan nihzia kan inhre chhuak a, kan harh tawh a nih pawhin a dawt lehah chuan bawlhhlawh ber nih inhriatna atangin thianghlimnaa kan harh a ngai a ni. Thianghlim tura ni tin, vawiinah hian la vung nghal a, sawisel bo turin kan tlin lo vang, chu chu Lalpa min kohna dan pawh a ni lo. Ni tin i theihna lo hria ila, nangmah an naah ni tin thang zel ila. Vawiina bawlhhlawh ka ngaih pawimawh ai hian naktuka ka ngaih pawimawh chu lo te zawk sela, a tuk leh maiah pawh zual zel ila. Zuk leh hmuam leh thil tenawm, tul lo min tibawlhhlawh zawng zawngah thianghlim, a tawpa thianghlimna khawpuiah kan la lum lut dawn nia maw le. Chu kawng chu zawh turin vawiinah hian kan inbuatsaih a ngai a, bawlhhlawh, mi sual ni reng lovin, thianghlimnaah Mizoram Kristiante kan harh a ngai.

Khawi atangin nge chung chu kan dawn ang? Zaninah hian he harhna hi vansang leh hla tak atang ni lovin, vana Lalber roreltu, lei ânchhedawnga ranthlenga lo mu kan zinga awm, Pathian leia lo kal atangin he harhna hi kan dawng ang. Khitah vân atanga hla tak atanga auh a, ring taka van khâwk rum ruma han auha lo thleng tur ni lovin, leia lo kal kan Pathian hian harhna rawn keng a, leia mite tiharh turin kan zingah vawiinah pawh hian a vei a vei a ni. A mite zingah a vei reng, a hria apiangin an lo bia a, an lo chibai a, an rilruah an lo pawm a, an lo titipui a, chu Pathian nen chuan an inpâwl mek. Unau, i bulah khan a awm e, harhna Pathianin a khawih a che.

Chu harhna Pathian chu i bulah khan a awm a ni. Khitah vanah a awm tawh lo, leiah a lo chhuk avang hian alawm ‘Immanuel’ kan hnenah Pathian a awm kan tih. Chu Pathian chu kan harhna tur dik tak a nih avangin a ni. Vawiinah hian Pathian nena len duna harhna kan tih ni. Unau, i bulah khan a awm e, nangmahah khan a awm e, i hriat avang leh ralkhat i thlîrsan avangin i harh thei lo em ni aw! Inngaihtuah la, Lalpa nang hi ka harhna i ni, nang nen kan len dun phawt chuan ka chau ngai lo vang, nang ka bula i awm reng chuan ka hlau ve ngai lo vang, Nang ka bula i awm reng chuan bawlhhlawhna kawng ka zawh lo vang, nang ka bul a i awm reng chuan dik lohna kawng ka zawh lo vang.

Nang ka bula vawiina i kal hi ka lawm a che, ka lal atan ka pawm a che, ka thlang nawn leh a che tiin i bula lo kal Krista, he leia lo chhuk Krista, mi tlawm ber te pawhin ka Lal leh chhandamtu kan tih theihna tura tawp chin nei lova lo kal kha, vawiin nia harhna kan hmuh theihna tur a ni a. Hla tak atanga kan auh vak tur ni lovin, kan bula awm min nghak reng Lal Isua hnen atangin kan harh ang. Kan lo peng bo thui deuh a ni mai thei. Mahse Lalpan a nghâk a che, i kir leh veleh Pain a fapa tlan bo ralkhat atanga lo thlira, a hmua, a tlâna, a kuaha, a irah a chuktuaha, a fâwp ngawih ngawih a, a tih ang khan i lo tla hla deuh tawh a nih pawhin harhna Pathian chuan harhna Lal Isua chuan ama Thlarau Thianghlim chuan a nghâk a che. Lo haw la, amahah chuan harh mai rawh. Chu chu kan harhna tur niin a lang. Mi dang lakah ni lovin, chatuana kan hnena awm tur a pek thlarau thianghlim kha engtin nge Johana ziakah a tih kha? ‘Thlamuantu ka pe ang che u, chatuana in hnena awm turin’ a ti.

Unaute u, eng emaw chang chuan harhna chang fo mai hi kan lawm a, kan chhuang a, eng emaw chang chuan ka ngaih dan a dikl o a ni mai thei, kan harh teh sek danah hian mutthluk kan hrât a ni ang a te ka ti a. Hei kan hotupa Pu Rosiama hian hmanni kan inkhawm chu harhna Revival changtu Executive Secretary ka ni bawk a, ka harh ngun kher mai a ti a, inkhawm vawi khatah vawithum vel a harh a ni awm e. Vawiinah hian kan harh sek danah hian kan muthlu hrât em ni ang aw? tih hi inngaihtuah ve ngaiin ka hria. Amaherawhchu, kan harhna tur thlarau min pek chu Josua ziakah chuan thlamuantu dang Thlarau Thianghlim ka pe ang che u. Chatuana in hnena awm turin. Min tiharhtu thlarau nena leng dunin, min tiharha kan inthen leh ta mai thin em ni aw! tih te, min tiharha kan inthen leh ta vang vang mai thin em ni? min pek danah chuan chatuana kan hnena awm tur a ni si.

Aw le, chung thu kan han sawi tak zawng zawng khaikhawmna tur atan chuan kan hotute hian chung khaikhawm tur chuan Pathian nena len dun tih thupui an lo thlang a. A awmzia chu Zofate harh se kan hotuten min duhna chu Pathian nena len dun harhna chang turin a ni. A va’n tha dawn em. Zanina lo kal, he centenary lâwma lo kal zawng zawngte hian lâmpui neih avanga harhna ni mai lo, Pathian nena len dun harhna hâwn theuh ila, kan nun kil khâwr ber thlenga Pathian nena len dun, kan hna, kan account ziah felna, kan nula rim, tlangval nena kan inkawmna zawng zawngah thalaite pawhin Pathian nena len dun harhna chang turin, he thupui ropui tak leh hlu tak hi kan hotute rilruah Pathianin a lo dah a ni. Aw unau, harh mawlh ang che aw. Mi dang ni lovin Pathian len dunpui turin lo harh mawlh teh ang che, chu chu kan harhna tur a ni. Pathian nena len dun harhna a nih loh chuan harhna dang reng reng chuan a sîr he takin min tibawlhhlawh a, min tirinawm lo va, min tihel a, min tiluhlul thin. Pathian nena len dun harhna chuan kawng dikah min hruai a, sualsimna min pe a, amah hmangaihnaah min tiharh a, amah tih turin min pui a, thutak hriattirin sual leh khawvel hmachhawn turin min tihuaisen dawn a ni. Amah chu engkim chunga thuneitu a nih avangin amah nena kan len dun chuan huaisenna thlarau nen khawvel kan hmachhawn ang.

Chutianga Pathian lo hmachhawn tawh amah nena leng dun a, harhna lo chang tawhte han sawi chiam a châkawm khawp mai. Kan Bible-ah hian a khat tlat mai. Pahnih khat chauh chu han sawi hram ka va’n duh tak em! A hmasa berah chuan Zakaian Pathian nena leng dun turin Pathian kohna a chhang a. Theipui ler atangin, chung lam atangin a rawn chhuk thla a, a intihniam a. Lal Isua a inah a thleng a; tichuan, harhna a lo chang ta a. “Lalpa ka sum zatve pachhiate hnenah ka pe ang, tu lakah pawh eng pawh lo hlep ru ila a let li in ka rul ang”. Unaute u, mi harh chuan chutichuan an ti maw le, kan Lal Isua chuan he inah hian chhandamna a lo thleng ta, ani pawh Abrahama fapa a ni si tiin a lo puang chhuak ta. Unaute u, he harhna, Lal Isua hmachhawna amah nena leng dun, a ina thlengtu Zakaia a’n harh chuan a sual a hmuchhuak a, a dik lo tih a hria a, a sim a, mi tam takin chu lai chu kan thleng a ni mai thei, thenkhat chuan sual kan han hmuchhuak a, kan tawp mai. E! ka lo sual em a ni kan ti a, a tukah kan ti leh mai, chu chu Lal Isua hmachhawntuteah chuan a awm ve lo. Tuten emaw an hrilh che a, i mualpho tak ngial dawnin i hre thova, i puang mai a ni. Simna a nei nghal a Zakaia chuan, chu mai a ni lo, a theih ang tâwka a lo tihsualte pawh siam that duhna a nei nghal. Unaute u, kan tunlai khawvelah kan Zorama kan hmuh chu - inhmuchhuak, sum zatve mi rethei hnena pe phal chuang si lo harhthar an tih. Sual sim tha tur a, a let li a rul huam chuang si lo. An bawhchhiatna leh an tihsualte khuh mawi nana inhmuchhuak harh thar kan tam avang hian sual zak zeh chung leh kan tih dik loh te hum chunga ke kan pen hian harhna dik lo a siam a ni lo maw? Simna mai a ni lo, siamthat duhna rilru a tha lo apiang, a tha lo lai siam thatu an ti ang che. Chutianga ti tura ding chhuak harhna kan va ngai em!

Hman deuh atang khan kan Nepali unaute Tlangnuamah an harh a, an harh dan hian ka rilru a khawih em em. Sual inhriatchhuahnaah an harh a, ‘Lalpa ka sual em a ni, ka pasal hi kei aiin a sualin ka hria a, a inkhawm peih loh avang hian, kan lo inang reng mai’ an ti a, nu ho an tap a, an kimki ngawih ngawi a. Tah chuan an tawp mai lo. Zingah an thova, aw, hmânah te khan khutah Kulikawnah dâwrah thil ka ba teuh a, mahse ka pe ta lova, an dawr ka hel ka hel a, Kristian inti ve reng siin ka awm a. Khaw nge tiin pawisa an keng a, Kulikawnah an zuk chhuk thla a, dâwrah thil an ba a, hmânah kum hnih kum thum a ni tawh, pek an zuk tum a, dâwr an lo khar hial tawh a ni. An ba rei ve khawp mai. Khaw nge he lai dâwra mite kha? sâw tah an ti a, Tuikual nge Aizawl tlâk lamah khawilai vengah emaw hian an va zawng chhuak a, an va pe leh nia maw le. Unaute u, Sual sim kan tih pawh hian a siam that theih chin chin siam that duhna rilru nen i harh teh ang u khai. Zakaia ang hian ka sum zâtve pachhiate hnenah ka pe ang, Lalpa ka lo hlepruk tawh kha e, a let liin ka rul ang a, that hi a duh tak tak, a kai dum awm zawng zawng nen hian Lalpa, nangmah avangin ka chinfel theih chin chin pawh kan chingfel teh ang tih duhna rilru nen Zakaia hi a lo harh chhuak ta. Vawiinah harhna kan chan turah chuan Lal Isua hmachhawn te, ro dang te ngainep a, a lo duhâm, a lo Pathian thin sum te kha eng mah a ni lo. Ro hlu ber chatuana nunna neitu nen kan inchhar ta. Khâng duhâmna avanga ka lo hlemhletna zawng zawng kha siamthat vek ka duh, rulh leh vek ka duh ti khawpin Zakaia a lo harh a nih hi. Lal Isua hmachhawntuten chu chu an lo harhpui thin.

A dawt lehah chuan Petera leh a thiante, Lal Isua an zui thin a, amaherawhchu a mihrinna te an hria a, an zui a, an chau thin a, a tâwpah phei chuan an tlânsan, an tlat hran phah ta hial a ni. Nimahsela, tho leh Isua in Petera te a rawn tawn leh a, Pentikos nia Thlarau Thinghlim an chunga a lo thlen meuh chuan Gethsemani huan a, Sipaiho hmaa tlanchhia a, saruak tea tlanchhe ho kha, mipui hmaah huaisen takin an lo ding ta. Hmeichhe hmaa phattu Petera khan in khenbeh kha ka Lalpa a ni a lo ti ngam ta a nih kha maw le. Kei pawh a thih anga thih ve ka ngam. Hmâna an man tel ve hlau em em, a rual hian min man anga, min beng ve sawk sawk mai ang tih hlau kha a’n harh thar ta a, tholeh Krista nen an intâwk, kumkhuaa awm tur Thlarau Thianghlim an chang bawk a, in khenbeh kha ka Lalpa a ni. Ka Lalpa thih anga thi tlâk pawh ka ni lo, a letlingin min khengbet rawh u ti khawpa huaisennain a thuam ta a, chu harhna ngei chu Zoram Kristianten nichina kan sawi kan mamawh kha, huaisenna thlarau te, tuarna thlarau te, lawmna mai ni lo, ropuina mai ni lo, mite fak hlawhna mai ni lo, tuarna leh mualphona leh thihna te chutiang zawng zawng huam khawpa Lal Isua tho leh tantu an lo ni ta a nih kha maw le.

Tin, a dawt leh chu Thoma, Amah ringhleltu kha Lal Isua nena an intawha leng dun tura, len dunpui theih tura an tawh meuh chuan, ka âwih lo titu khan “Ka Lalpa leh ka Pathian i ni, Ka nun atan Lal ni rawh, kan nun atan Pathian ni rawh, i bulah ka lo leng ang” tiin. Len dunpui turin Lal Isua a sawm ta. Aw le, a dawt lehah chuan ramhuai bawlhhlawh Nuaia a lo harh khan, Isua hnenah awm reng a ngen. Unaute u, eng ang pawhin awm mah ila, ka chhandamna a bo tawh dawn chuang lo, chu mite pawh chuan an ti tih mai a ni lo. Lal Isua hmachhawna anmahnia thil ropui a tihsak che hian a hnena awm reng an duh thin nia maw le. Engtin pawh awm ila, chhandam kan ni tawh, Vanram ka kai dawn tho tih maiin nun a tilâwm zo lo. Lalpa nena len dun reng an duh, Lalpa an ngaina thin.

Chu harhna chu a changtuten an hria. Aw le, sawi tur ka la nei fo mai si a, kan len dunpui tur Pathiana hi khati anga len dun pui leh amah lo dawngtute harh dan sawi dawn chuan tam tak a la awm ang. Heti anga harh tur hian Pathian len dunpuia, amah tâwk tak tak tur hian kan len dunpui tur Pathiana hi hriat chiana, hmelhriata, a duh zawngte hriata, a rilru ngaihtuahna te hriata, a awm dân te hriata zir a ngai. Amosa bung 3:7-14-a kan chhiarah khan, Pathian a inpuang a, a rilru te, a awm dân te a inpuang a, tun Centenary-a Pathianin thuchah min pek ve chu “Awma” tih hi a ni. Biak In thenkhatah Pastor Tlânglâwma tih ang deuhvin ka practise nual tawh nghe nghe a. Awma tih hi kan harhna turah hian Pathiana harhna, chutah pawh chuan Awma a nihnaa kan harh hi a ngaiin ka hria. Pathian kan bia a, Biak Inah te kan kala urhsun takin, Thianghlim takin kan awm a. Mahse, kan nun tak tak han chhui zuia, chatuan atang hian Pathian hian han chhui ta se, keia mit pawh hi chatuan mit meng angin hmu tlang vek angin awm ta ila, Office-a kan thawh dan te, bazar-a kan awm dan te, kan sumdawnna kan kalpui dan chi hrang hrangte hi han en chuan Pathian a awm lo, tite nun dan a ni tlat. Awma ka ni tih hi kan ramah hian Lalpa’n puan thar leh a duhin ka hria. Ka awm a ni, ka awm zel a ni. Awm lo anga min tihna hmunah khan ka awm asin, tih hi Lalpa’n Zofate beng hriatah hian puan that leh a duh.

Kan nunin kan han thlir hi chuan Awm lova niin kan hria, Biak In leh Kohhrana kan inhman dan turah pawh kan Carrier atan te, mi fel nihna atan te, vote hmuh tamna atan te, sumdawnnaa mi rin kan kai theih nan te kan kal mai mai emaw tih turin, a taka kan sumdawnnaah te, Politics kan khelhnaah, a taka sawrkar hna kan thawhnaah Pathian hi a awm si lo. Biak Inah chauh ka awm lo ve, ka hming chu Awma a ni. “Kei chu AWMA ka ni” Lalpa’n a ti.  Unau duh tak, keiniho hi Awma ka ni tiha kan harha, Awma a ni tih kan hriat chuan dikna kawng kan zawh lo thei dawn em ni? Awma hi awma anga kan recognise chuan, kan pawm chuan kan dâwih thei dawn em ni? Chutianga Awma hi Awma ang taka kan zingah hian Pathian a rawn inpuan chuan kan harh lo thei dawn em ni? Chatuan kan hmu tlang lo thei dawn em ni? Chumi avang chuan Awma ka ni a ti. Exodus-ah khan, ka mite hreawmzia, Aigupta miten an tihretheihzia ka hmu reng a ni. Hmu rengtu Pathian a ni.

Israel fate chuan Lalpa min han en teh an rawn ti a, ka lo harh ta zawk a, a ti lo. Auh nachâng pawh an hre lo, au thei an ni lo a ni ang a. An tirethei lutuka, tawngtai hman pawh an awm lo a ni ang; mahse, Lalpan a hmu thung. Unaute u, tuarte tuarna hi Lalpa’n a hmu. Vawikhat chu Cancer patient, Cancer natna a nâ Pitar hnenah Pastor a lo kal a, “ Pastor i lo kal chu ka van lawm tehlul em, ka tawngtai thei tawh si lo va, min tawngtaisak rawh,” a ti a. Pastor chuan ka tawngtai thei lo a? ‘tawngtai thei lo,’ a nih i rum thei em? ‘E, rum thei e, ka rum lo thei lo zâwk a ni.’ Ka pi, i rum kha i tawngtai a nih kha, i rum kha Lalpan a ngaithla thin ang ka ring a ti a. Tuarte tuarna Lalpan a hmu, rumte rumna hi Lalpan a hria, tap au thawmte hi Lalpan a hria. Mite tihduhdah leh nek chepna kâra awmte Lalpa mitin a hmu thin. Chung chauh chu Lalpan a hmu a ni lo. Ka Lalpa hmu lo mah ila, ka hnenah  a awm reng fo va, a duh zawng thil ka tih laiin Lalpa fakin a aw ka hria, a duh loh zawng thil ka tih laiin Lalpa sawichhiatna Setana aw kan hria ang.

Chuvangin, kan Lalpa hi hmu thei Pathian, ka hmu reng a ni, an au thawmte chu ka hre reng a ni, an au thawmte chu ka hriatpui a ti. Ka tuar ve, na ka ti ve, chutianga tuarte tuarpuitu Pathian chu kan Pathian hi a ni. Tuarte lama tang thin, hnehchhiahtute lama tang thin kan Pathian a nih avangin, vawiinah amah nen kan len dun dawna, amah nen kan inrem dawn chuan tuartute ngaihsak thin nih a ngai a, hnehchhiah te hnehchhiaha awm mekte kai tho turin, buaina tâwk leh harsatna tâwk mek te tanpui turin kan Pathian chuan a ngaihsakte a hmu reng a, an tuar au awte chuan ka hnen a lo thleng a, an tuarnate chu ka hriatpui, ka na ve. Ka mite natnaah chuan ka na ve thin a tih ang khan, kan Pathian a na ve thin. Unaute u, kan unau tuar mekteah Lalpa a na a, Kan na ve dawn lawm ni? Tuar mekte sakhuana te, puithuna âtthlâk te, thim zinga a hrual mawlh mawlh kan ram , India ramah ngei, kan ram chhungah ngei a lo awm tak hi. Heng ho tuarnate thlarau lam zalenna la chang lo te tuarnate kan hriatpui dawn lo em ni? Chu kan Pathian chu tuarte lama tang thin Pathian a ni.

A dawt lehah chuan chu kan Pathian chu hnathawk thin Pathian, che chhuak thin Pathian a ni. Tichuan, ka mite tuarna ka hmu a, an tuar au thawm ka hria a, ka lo hriatpui ve ta a. Tichuan, anmahni chhan chhuak turin ka lo chhuak ta a ni a ti reng mai. Kan Pathian chuan khuta khu an tuar a nih khu maw le a ti mai lo. Anmahni chhanchhuak turin ka lo chhuak ta, chu chu alâwm Lal Isua lo kal chhan, Vana Lalber roreltu kha, Kross lerah anchhedawnga a lo awmna chhan, Lei ranthlenga a lo awmna chhan. Tuarte tuarna lak ata chhan chhuak turin, thilti turin, chhandamtu ni turin, hnathawk thin Pathian a ni a, a lo che chhuaktu Lalpan tuarte tuarna a hmuhin, tanpui ngaite a hmuh hian nunna nei lote a hmuh hian, kan Pathian a awm hle hle thei lo va, a rawn che chhuak ta. Chutianga chhandamtu Pathian chu kan Pathian hi a ni. Chutah tak chuan len dunpui tur a nihna chu engtin nge Pathian khan a tih kha? Tichuan, hawh teh, Pharaoa hnenah ka mite chhanchhuak turin ka tir ang che. Len dunpui turin a sâwm.

Hmu thin, hre thin, tuarpui thin, tuarte lama tang, anmahni chhanchhuak tura lo thawk chhuak Pathian hian len dunpuiah, thawhpui atan hnathawhpui atan a sâwm ve che a nih chu. Chu harhna chu zaninah hian Lalpa’n min kawhhmuh. Pathian thawhpuitute ni turin hawh teh u, Pharaoa hnenah ka tîr ang che. Khawvel Lal te hmachhawn turin, khawvel, khawvel sakhaw dangte hmachhawn turin, tâng mek te Vanram chahbi ka pe ang che a, leia phuar apiang chu vanah phuar a ni ang a, leia phelh apiang vanah phelh a ni ang tiin thuneihna nen hawh teh ka tir ang che tiin, Lalpa chuan a hnathawhna hmanrua ni turin a ko che a. Lalpa Pathian lendun pui turin amah aia palai ni turin.

Hmân zanah Armed Vengah chuan ka sawi tawh a, Lalpa hna kan thawhpui dawn hian a Messenger, a thupuangtu te kan ni mai lo tih ka sawi a, thenkhat chuan a Chanchin|ha  puangtu, a tawtawrâwt te kan inti a, a dikna chen pawh a awm thei e. Mahse, a messenger te kan ni mai lo va, keimahni ngei hi a Ambassador kan ni. Tlangau kan ni mai lo, keimahni ngei hi ama aiawh, a hmaa ding turin kan kut bawlhhlawhte kross-ah a kut thianghlimte khenbeh a nih tawh avangin. He kut hi Chanchin |ha avanga phar turin tihzalen leh tihthianghlim a lo ni tawh. A ke thianghlim kha kross lera khenbeh a nih avangin, he sual lam kawnga pen thin ke hi Chanchin |ha hril tura pen turin chhuah zalen a lo ni tawh. Chuta harh tur chuan Lalpan a ko che, a lu hling lukhuma phuar a nih avang khan he ngaihtuahna bei tham leh fing ber pawh ni lo hi a ram zauna tur ngaihtuah thei turin Lalpan a lo ti thianghlim a, a lo tlan ta.

Chuvang chuan, Lalpa kan lawm e, len dunpui che kan duh. Hawh teh, ka tir ang che, tiin Lalpan a ko che, i kut te kha Lal Isua kut ni turin, i ke te kha Lal Isua ke ni turin, i ngaihtuahna te kha Lal Isua ngaihtuahna ni turin. Mother Teressa khan bawlhhlawh bâwmah naute pianghlim mi’n an paih a lo hai a, a rimchhe bawk si, a nun pawh a rinawm loh, a lo hai a, a lo thian fai a, Putar Pakhat hian hnar hup chungin a zu en a, ‘Ka pi, dah mai mai rawh, a dam chuang lo vang, a rimchhe em mai, khawih duh suh, natna tha lo i kai ang’ a ti a. Mother Teressa chuan chu pa pawh chu en mang lo hian ‘Lal Isuan a ti a nih hi’ a ti. Unau, i kutin a khawih kha Lal Isua khawih, i kalna lam kha Lal Isua kalna lam, i hmel lanna lam kha Lal Isua hmel lanna lam a ni ve thei dawn em? Chutiang ni tur chuan, ‘Hawh teh, ka tir ang che, Pharaoa hmachhawn turin ka tir ang che,’ tiin, Awma hian a ko che a ni. Zaninah hian lo harh la, lo ding chhuak la, i bula awm Lal Isua ang rilru pu tur leh a duh zawng ti tur leh a tirhna che anga ke pen chhuak turin, aw Zoram lo harh mawlh ang che. 

Lalpa’n kan thu sawite malsawm rawh se. Amen